[EBOOK] GIÁO TRÌNH THỰC VẬT DƯỢC, BỘ MÔN THỰC VẬT, TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

Nhận biết đúng và xác định được tên khoa học của cây thuốc có ý nghĩa rất quan trọng trong công tác điều tra, sàng lọc, kiểm nghiệm dược liệu, sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và phát triển tài nguyên cây thuốc. Muốn vậy, những người làm công tác liên quan đến cây cỏ làm thuốc phải có các kiến thức cơ bản về đặc điểm hình thái, giải phẫu thực vật, cũng như phân loại và tài nguyên cây thuốc.

Cuốn “Giáo trình Thực vật Dược ” này được biên soạn cho sinh viên năm thứ hai trường Đại học Dược Hà Nội theo chương trình lý thuyết Thực vật Dược đã được hội nghị chương trình thông qua. Nội dung của giáo trình gồm ba phần chính, (i) Hình thái học thực vật, (ii) Phân loại học thực vật. Hai phần này được biên soạn dựa theo các giáo trình truyền thống của Bộ môn có bổ sung những thông tin cập nhật và những vấn đề thực tế của ngành, (iii) Tài nguyên cây thuốc, là phần mới của giáo trình để đáp ứng tình hình mới về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên cây thuốc. Cả ba phần gồm 11 chương được đánh số liên tục từ 1 đến 11. Mỗi chương bắt đầu bằng “Mục tiêu học tập” và kết thúc bằng “Câu hỏi ôn tập”. Phần cuối của giáo trình là các phụ lục và bản tra cứu.

Phần 1 “Hình thái học thực vật ” gồm 4 chương, bao gồm: Chương 1: Tế bào thực vật; Chương 2: Mô thực vật; Chương 3: Cơ quan dinh dưỡng của thực vật; Chương 4: Cơ quan sinh sản của thực vật. Học xong phần này sinh viên có thể nhận biết và mô tả được các đặc điểm hình thái giải phẫu của các cơ quan dinh dưỡng và sinh sản của một cây, là cơ sở giúp cho việc kiểm nghiệm dược liệu và mô tả, giám định tên khoa học của cây thuốc.

Phần 2 “Phân loại học thực vật ” gồm 4 chương, bao gồm: Chương 5: Đại cương về phân loại học thực vật; Chương 6: Giới sinh vật phân cắt; Chương 7: Giới nấm; Chương 8: Giới thực vật. Theo các quan điểm hiện đại về sự phân chia sinh giới, mặc dù Tảo lam và Nấm được tách thành các giới riêng không nằm trong giới Thực vật, nhưng theo truyền thống, cũng như vai trò của chúng trong ngành Dược, chúng tôi vẫn biên soạn trong giáo trình này. Các hệ thống được sử dụng trong phân loại là: hệ thống phân loại Tảo lam của Fott (1967), hệ thống phân loại giới Nấm của Ainsworth (1971), hệ thống phân loại Tảo (Algae) của Chadefaud và Fott (1967). Đối với các nhóm thực vật này taxon cơ sở để giới thiệu đặc điểm thường là taxon bậc lớp, bậc bộ và các đại diện trong các taxon bậc đó. Đối với ngành Ngọc lan, chủ yếu chúng tôi sử dụng hệ thống phân loại của Takhtajan (1987) được xây dựng trên cơ sở tổng hợp nhiều hệ thống của Ehrendorpher (1981) và Cronquist (1988). Riêng thực vật bậc cao, là nhóm có vai trò chính trong ngành dược, được giới thiệu đến họ, bao gồm 127 họ (Rêu: 3, Thông đất: 2, Cỏ tháp bút: 1, Dương xỉ: 9, Hạt trần 11, Ngọc lan 101), và có thêm các phần: Đa dạng và sử dụng, đặc biệt trong ngành dược. Con số ở phần đa dạng của mỗi họ, như 13/210, là số chi và số loài trên thế giới; Các đại diện được xếp theo chi, sau tên khoa học và tiếng Việt của mỗi chi có con số, như 4/11, chỉ số loài ở Việt Nam và số loài trên thế giới; Các họ lớn còn có đặc điểm nhận biết tại thực địa - là các đặc điểm chính có thể nhận dạng nhanh tại thực địa. Các họ được mô tả theo phương pháp phân tích (analytic description) kèm theo hình ảnh minh họa (khoảng 50 họ lớn, là các họ cốt lõi mà sinh viên cần phải học), công thức và sơ đồ hoa (đối với thực vật có hoa); các đại diện được mô tả chủ yếu theo phương pháp chẩn đoán (diagnostic description). Trong quá trình biên soạn chúng tôi có tổng hợp Danh mục các cây thuốc được sử dụng trong công nghiệp dược Việt Nam dựa trên danh mục các dược phẩm được đăng ký đến năm 2000 của Cục quản lý Dược và mô tả, giới thiệu hình ảnh của phần lớn các loài này. Hình vẽ các cây thuốc được chú thích lần lượt từ trái sang phải. Các hình ảnh chủ yếu từ các bản vẽ của DS. Bùi Xuân Chương.

Kết thúc phần này, sinh viên có tri thức tổng quát về sinh giới nói chung và hệ thống phân loại thực vật nói riêng và nhận biết được khoảng 160 họ có nhiều cây được sử dụng làm thuốc, trong đó có khoảng 50 họ có nhiều loài được sử dụng phổ biến trong ngành Dược ở Việt Nam.

Phần “Tài nguyên cây thuốc ” có 1 chương. Chương 9: Đại cương về về tài nguyên cây thuốc, bao gồm các khái niệm cơ bản; Tài nguyên cây thuốc trên thế giới và ở Việt Nam; Bảo tồn và phát triển tài nguyên cây thuốc. Phần này chỉ giới thiệu các khái niệm cơ bản cần thiết nhất cho một nhà chuyên môn hoạt động nghề nghiệp liên quan đến cây cỏ làm thuốc.

Phần phụ lục giới thiệu một số hệ thống phân loại, mục lục tra cứu tên chi, họ cây thuốc, bộ phận sử dụng, các thuật ngữ sử dụng trong giáo trình và tên cây theo tiếng Việt.

Với các nội dung như vậy, ngoài đối tượng phục vụ chính là sinh viên Dược năm thứ hai, cuốn giáo trình này cũng có ích cho các đối tượng khác nghiên cứu cây cỏ làm thuốc như sinh viên đang học môn Dược liệu, Dược học cổ truyền, học viên cao học, nghiên cứu sinh và dược sĩ đang công tác trong lĩnh vực sử dụng và nghiên cứu phát triển thuốc từ cây cỏ.

Để cuốn giáo trình này phục vụ sinh viên cũng như các đối tượng nghiên cứu khác ngày một tốt hơn, chúng tôi mong nhận được sự góp ý của các bạn dùng tập tài liệu này, để có thể sửa chữa, bổ sung cho hoàn chỉnh hơn trong lần in sau.

[EBOOK] GIÁO TRÌNH THỰC VẬT DƯỢC, BỘ MÔN THỰC VẬT, TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

Quý bạn đọc có thể tải ebook trên về TẠI ĐÂY.

Từ khóa: ebook, giáo trình, Giáo trình Thực vật Dược, Hình thái học thực vật dược, Phân loại học thực vật dược, Tài nguyên cây thuốc, cây dược liệu